Tonguç Baba’nın doktor oğlu: Engin Tonguç / AYDIN KARATAŞ

Dr. Engin Tonguç, İsmail Hakkı Tonguç Belgeliği Vakfı’nı kurar. Böylece eğitim ve köy enstitüleriyle ilgili birçok önemli kitap ve belgeyi koruma altına alır. Yazdığı kitaplarda anılarını, eğitimle ilgili görüşlerini genişçe anlatır

Yer, Ankara. Etlik bölgesinde bir bağ evi. 1930’lu yıllar… Her yaz tatilinde bu bağ evinde buluşan üç çocuk bağda “köycülük oyunu” oynuyor. Bir önceki yıl bağın bir köşesinde oyun sırasında küçük taşları dizerek kurdukları “Küçükhisar Köyü”nü ilçeye dönüştürüyorlar. Yaşça en büyükleri olan Ceyhun ilçenin kaymakamı, Arman mal müdürü, Engin ise jandarma komutanı rolünde. Hayali ilçedeki tüm sorunları bu üçlü çözmeye çalışıyor. İlçe için proje yapıyor, dosyalar hazırlıyorlar. Bu oyun birkaç yıl her yaz tatilinde sürüyor. Oyunu oynayanlar üç akraba çocuğudur: Ceyhun ve Arman; Nafi Atuf Kansu’nun oğulları, Engin ise İsmail Hakkı Tonguç’un oğludur. Halka hizmet aşkıyla büyüyen bu çocuklar belki kaymakam, mal müdürü, jandarma komutanı olamadılar, ancak Ceyhun ile Engin büyüyünce tıp doktoru, Arman mimar oldu, yıllarca halka hizmet ettiler.

Engin Tonguç, 26 Nisan 1928’de ailenin ilk çocuğu olarak Ankara’da doğar. Babası İsmail Hakkı Bey Maarif Vekâleti Levazım ve Alâtı Dersiye Müzesi Müdürü, annnesi Nafia Hanım ilkokul öğretmeniydi. Rumeli göçmeni olan ailesinin sıkı koruması altında büyüyen Engin, altı yaşında Necatibey İlkokulu’na başlar. Kızıl hastalığına yakalanan Engin, okuluna ancak on gün devam edebilir. 40 gün hastanede yatan ve birkaç ay evde kalan küçük Engin için artık doktorluk en gözde mesleklerden biridir.

Atatürk’ün ölümünde 10 yaşında olan Engin ailesiyle birlikte meclis önündeki cenaze törenine katılır. İlkokulu bitirdiği yıl İkinci Dünya Savaşı başlar. Karartma, yokluk, darlık ve ekmek karnesi günlük yaşamın bir parçasıdır artık.

Ortaokula Taş Mektep’te başlayan Tonguç’un edebiyata ilgisi öğretmeni Beşir Göğüş sayesinde artar. Evde “kendi işini kendi başına görme” anlayışı egemendir. Babasının Almanca bilmesine güvenerek ortaokulda Almanca dersine çalışmayan ve bu dersten düşük not alan Engin, babasından destek değil, azar işitir.

Liseyi ülkenin sayılı liselerinden biri olan Ankara Atatürk Lisesi’nde okur. Lisenin oturmuş, yetkin bir öğretmen kadrosu vardır. Çalışkan bir öğrenci olarak 1945 yılında mezun olur Engin. Önce mimarlık okumak ister, ancak yaşadığı aksilik onun yeni açılan Ankara Tıp Fakültesi’ne girmesine neden olur.

Bu arada lise ikinci sınıfta okurken (1944) kendisinden sekiz yaş küçük olan kardeşi Yalım’ı yitirir Engin. Kardeşini yitirmenin acısını ömür boyu çeker.

BİTMEZ TÜKENMEZ GEZİLER

Ortaokul-lise yıllarında Engin’in babası İsmail Hakkı Tonguç İlköğretim Genel Müdürüdür. Çok çalışan ve ailesine yeterli zaman ayıramayan baba, her fırsatta yurt gezilerinde oğlu Engin’i yanında götürür. Baba-oğul adım adım köyleri, köy enstitülerini gezerler. İlk başlarda çok zor koşullarda yapılan bu gezilerden çok sıkılan Engin, zamanla bu gezilerden zevk almaya başlar. Engin Tonguç, yıllar sonra yaptığı değerlendirmede, babasının kendisini gezilere katmasının iki amacı olduğunu vurgular: Birincisi, baba Tonguç’un yapılan işlere oğlunu doğrudan tanık olması isteğidir. İkinci amaç ise oğluna emeğin yüceliğini öğretmesi, yurt ve çalışma sevgisi vermesidir. Engin daha çocuk yaşlarda ülkenin yoksul köylerini gezme, köylüleri ve köy enstitüleri tanıma fırsatı bulur. Bu geziler onun yurtsever-halkçı kişiliğinin oluşmasında önemli bir etkendir. İlerde köy enstitüleri ve babası hakkında yazacağı yapıtlara kaynak olur bu geziler.

GECEKONDU BÖLGESİNDE POLİKLİNİK

İstanbul Tıp Fakültesi’ni bitiren Ceyhun Atuf Kansu, Engin Tonguç’un fakülteye başladığı yıl (1945) asistan olarak Ankara Numune Hastanesi Çocuk Kliniği’nde göreve başlar. Teyze çocukları yeni kurulan Türkiye Gençler Derneği’ne üye olurlar. Derneğin üyeleri arasında yer alan doktor ve tıp öğrencileri sağlık kolunu oluştururlar. Derneğe bağlı bir poliklinik açarlar. Poliklinik için Altındağ’ın bir gecekondusu kiralanır, birkaç araç-gereç sağlanır. Başlarında Ceyhun Atuf Kansu olmak üzere haftada iki gün çevredeki çocuklara ücretsiz muayene yapılır, aşı vurulur. Poliklinik kapatılana kadar yoksul çocuklara hizmet eder.

DOKTOR ENGİN TONGUÇ

1951 yılında Tıp Fakültesi’ni başarılı bir şekilde bitiren Engin Tonguç, yurt dışında uzmanlık eğitimi için Milli Eğitim Bakanlığı’na başvurur. Bakanlık, Tonguç’u “sakıncalı” görerek bu isteği geri çevirir. Engin Tonguç ilk doktorluk görevine 1952 yılında askerde, Yedek Tabip Asteğmen olarak Milli Savunma Bakanlığı Ankara Ordu Donatım Ana Tamir Fabrikası’nda başlar. Fabrika müdürü Binbaşı Reşat Taykut’un desteği ile işçi sağlığı ve iş güvenliği üzerinde yoğunlaşır. İşçi ve işyeri doktoru olarak ilk deneyimlerini bu fabrikada yaşar.

Askerlikten sonra yeniden başvurduğu yurt dışı uzmanlık eğitimi için izin çıkar, 1953’te Almanya’ya gider. Hamburg Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde iç hastalıkları uzmanlığına başlayan Tonguç, uzmanlık eğitimini 1958 yılında tamamlar. 1956 yılında Almanya’da tanıştığı Türk meslektaşı Dr. Müstesna ile evlenir.

Ülkesine dönen Dr. Engin Tonguç’a ilk iş önerisi Turhal Şeker Fabrikası’nda doktor olarak çalışmakta olan Ceyhun Atuf Kansu’dan gelir. Başka seçeneği olmadığından bu öneriyi kabul eden Tonguç, 1958 yazında Amasya Şeker Fabrikası’nda göreve başlar. Suluova’da geçirdiği 12 yıl Engin Tonguç’un en yoğun, en dolu çalıştığı yıllardır. Fabrikanın gereksinimi olan kömürün çıkarıldığı maden işletmesinde grizu patlaması olduğunda Tonguç, işçi ve işyeri güvenliğinin ne kadar önemli olduğunu daha iyi kavrar.

TONGUÇ BABA’NIN ÖLÜMÜ

Acı haber tez ulaşır. 23 Haziran 1960 sabahı Ankara’dan Amasya’daki fabrika müdürlüğüne bir telefon gelir: Baba İsmail Hakkı Tonguç sonsuzluğa göçmüştür. Apar topar Ankara yoluna düşülür. O gün baba evine ulaşılır. Tonguç Baba’yla son vedalaşma yapılır. Ertesi gün kalabalık bir katılımla son görev yerine getirilir, baba Tonguç Cebeci Mezarlığı’nda toprağa verilir. Cenaze törenine katılanlar arasında İsmet İnönü de vardır.

30 Kasım 1960 tarihinde Dr. Engin Tonguç, Amasya’dan Ankara’ya yerleşir.

İKİ İŞYERİNDE DOKTOR

Ankara’ya yerleşen Dr. Tonguç’un artık iki işyeri vardır. Haftada üç gün Hasanoğlan’daki Öğretmen Okulu’na (eski Hasanoğlan Köy Enstitüsü’ne) gidecek; oranın hem doktoru olacak, hem de sağlık bilgisi derslerine girecektir. İki yarım gün de Ankara Ağır Bakım Fabrikası’nda işyeri doktoru olarak çalışacaktır.

14 yıldır gitmediği Hasanoğlan Köy Enstitüsü’ndeki değişiklikleri yerinde görür, üzülür. 1946-1960 yılları arası köprünün altından çok sular geçmiştir. Üreten ve öğrenciyi dönüştüren köy enstitüsü çoktan kapanmış, yerine ezberci Amerikan sistemiyle eğitim yapan öğretmen okulu gelmiştir.

1964 yılında Sosyal Sigortalar Kurumu’na (SSK) hastane doktoru olarak giren Tonguç, 1972’de “SSK Sağlık Hizmetlerinin İş Hekimliği Katkısı ile Geliştirilmesi” projesinde proje koordinatörü olarak görev alır. 1973’te iş hekimliği ve meslek hastalıkları konularında incelemeler yapmak için dört aylığına Avrupa’ya gönderilir. 1970’li yıllarda Prof.Dr. Nusret Fişek ile çeşitli projelerde çalışma fırsatı bulur. Ankara’da kurulması için uğraş verdiği Meslek Hastalıkları Hastanesi’nin Başhekimliğine 1977’de atanır. 1978-1980’de yaptığı SSK Genel Müdür Yardımcılığı görevi sırasında iş hekimliğinin geliştirilmesi için yoğun uğraşı verir; 1980’de emekli olur.

Yaşamı boyunca birçok toplantı ve etkinlikte eğitim ve köy enstitüleri konusunda konuşan, yazan Dr. Engin Tonguç, İsmail Hakkı Tonguç Belgeliği Vakfı’nı kurar. Böylece eğitim ve köy enstitüleriyle ilgili birçok önemli kitap ve belgeyi koruma altına alır. Yazdığı kitaplarda anılarını, eğitimle ilgili görüşlerini genişçe anlatır. Basılmış yapıtları şunlardır: Devrim Açısından Köy Enstitüleri ve Tonguç (1970), Bir Eğitim Devrimcisi - İsmail Hakkı Tonguç (1997), Umut Yolu (1998), Bir Tutam Umut İçin (1999), Sağlık Yazıları (2002).

Cumhuriyet kuşağının en güzel bir örneklerinden biri olan Dr. Engin Tonguç 29 Aralık 2016 tarihinde yaşamını yitirir. Tonguç’un cenazesi Soma Belediye Mezarlığı'nda eşinin yanında toprağa verilir. Ölümünün beşinci yılında onu saygıyla anıyoruz.

* * * * * * * * * * * * * 

KAYNAK: https://www.aydinlik.com.tr/

https://www.aydinlik.com.tr/haber/tonguc-baba-nin-doktor-oglu-engin-tonguc-269262 

* * * * * * * * * * * * *

ENGİN TONGUÇ' A DAİR BİR DEĞERLİ BİLGİLENMEYİ AŞAĞIKİ PAYLAŞIMDAN ULAŞABİLİRSİNİZ. 

http://girgin-huseyin.blogspot.com/2021/12/tonguc-babann-doktor-oglu-engin-tonguc.html 

 

Koçero Dursun Akçam: ‘Dağ şafağı rengindeydi yüzü’ / Rozerin Doğan

Çarıklarıyla geldiler. Bir taraftan, çevrilen klasikleri sular seller gibi okurken bir taraftan da okulda ders, bahçede tarım, halkevinde piyes, sahnede mandolin, saz, keman çalarak yetiştirildiler.

Cumhuriyet sonrası özellikle Hasan Ali Yücel’in çevirttiği dünya klasiklerini okuyarak büyüyen bir neslin neferlerinden biri de Dursun Akçam’dır. Literatür Yayınları, “Unuttuklarımızı hatırlamak için” sloganıyla başlattığı Köy Enstitülü yazarları bünyesinde toplamaya devam ediyor. Yayınevi, Fakir Baykurt, Mahmut Makal, Talip Apaydın ve Mehmet Başaran’dan sonra Dursun Akçam’ın kitaplarını da okurla yeniden buluşturdu.

Köy Enstitülü yazarların en büyük ortak özelliği, Cumhuriyet devriminin kültürüyle yetişmiş, İsmail Hakkı Tonguç’un önderliğinde oluşturulan, Türkiye’ye özgü devrim niteliğindeki eğitimin neferi olmalarıdır.

Bu yazarlarımızın hemen hemen hepsi yoksul köylü çocukları. Ayaklarındaki çarıklarla okula geldiler. Onlar, bir taraftan, çevrilen klasikleri sular seller gibi okurken bir taraftan da okulda ders, bahçede tarım, halkevinde piyes, sahnede mandolin, saz, keman çalarak yetiştirildiler. Cumhuriyet ideallerinin yetiştirdiği bireyler olarak, toprağı gasp etmiş köy ağasına, yoksulu haraca bağlamış tefeciye karşı köylülerin sesi oldular.

KÖY ÖYKÜCÜLÜĞÜ

Dursun Akçam’ın doğum tarihi bazı kaynaklarda 1930’dur. Ardahan’ın küçük bir köyünde dünyaya geldi. ilköğrenimini Ardahan’da tamamladı. Daha sonra Cılavuz Köy Enstitüsü gitti. Oradan diğer arkadaşları gibi öğretmen olarak mezun oldu. Bütün Köy Enstitülü yazarlar gibi o da geldiği toprakların hikayesini yazdı. Köy öykücülüğünün önemli temsilcilerinden oldu. Toplumcu gerçekçi bakış açısıyla, Kuzeydoğu Anadolu’nun köy ve kasaba ortamını anlatan öyküler yazdı.

Dursun Akçam, ilk öykü kitabı olan Maral'da, tüyler ürpertici hikayeler anlatır. Doğu Anadolu köylüsünün hikayesidir bu. Akçam, gözlemlerini, çocukluğunun geçtiği coğrafyadaki kadının, erkeğin, çocuğun yaşadığı saplantıları, akıcı bir dille kaleme alır.

Akçam, yalnız doğu insanını yazmadı. 1930 yılında doğduğu ülkesini 1980 darbesinden sonra terk edip Almanya’ya gitmek zorunda kaldı. Çünkü 1977’de kurucuları arasında yer aldığı Demokrat gazetesi kapatılmıştı. Türkiye’ye on bir yıl sonra döndü. Dağların Sultanı’nı Almanya’da kaleme aldı. Kitapta, katı feodal yaşam biçimiyle, modern yaşamın çatışmasını kadın erkek ilişkisi üzerinden irdeledi.

KOÇERO DURSUN AKÇAM

Kendisi gibi Köy Enstitüsü çıkışlı ve yazar olan arkadaşı Mehmet Başaran, 2003 yılında yitirdiğimiz yazarı şöyle anlatıyor; “Bir güzel aydınlıktı; tüm Anadolu halkını, toprağını kucaklayan bir aydınlık. Cılavuz Köy Enstitüsü’nde, uygarlıklar beşiği Anadolu ekiniyle yoğurulmuştu hamuru. Çılgın Türklerin yaktıkları ateş, bilinç aydınlığına dönüşmüştü. O aydınlığın sürdürümüydü Dursun Akçam. Sömürüye, gericiliğe bir Prometheus direnciyle karşı çıkıyordu. Türk yazınını varsıllaştıran bir büyük yazardı.” 

Mehmet Başaran’ın deyimiyle, ‘bir güzel insan Dursun Akçam’, Köy Enstitüleri’ni kapatan anlayışla bir enstitülüye yakışacak başı diklikte karşı çıktı. 1980 öncesi bir öğretmen örgütü olan Türkiye Öğretmenler Sendikası’nın yürüyüşlerinde, boykotlarda yerini hep aldı. Yine Başaran’ın dediği gibi, “Doğu Anadolu kışları, Ardahan yöresindeki dağlar, çifte su vermişti çeliğine. Dağ şafağı rengindeydi yüzü.”

 MÜCADELECİ, İSYANKAR, ASİ

Oğlu Alper Akçam’ın ise babasını ölümünün ardından şu sözlerle anlatır; “On üç doğum yapıp, altısını yaşatabilmiş, Rus ordusundan, Ermeni çetelerinden kar altındaki dağlarda yalın ayak kaçarken, sırtındaki heybede bebeklerini taşımış bir köylü ananın çocuğuydu o. Cılavuz Köy Enstitüsü’nü kurmuş, Kuvay-ı Milliye ve Anadolu Aydınlanması ışığında, yaşamsal güdülerini, tutkularını müthiş bir varoluş bilincine dönüştürmüştü. Mücadeleciydi, isyankardı, aykırıydı, yaşam sevinciyle doluydu Dursun Akçam ve o, benim babamdı.

Dursun Akçam, yalın bir dille kaleme aldığı Kanlıdere’nin Kurtları romanıyla okuru örnek bir onur mücadelesine çekiyor.

Bu hikâyede, Doğu Anadolu’nun ücra köşesindeki Çeşmir köyü amansız kuraklığın pençesindedir. Bey, kasabadaki partili yandaşlarına sırtını dayayarak köylüye zulüm eder. Bu arada kesesini de doldurmak için kirli oyunlar çevirmekten geri durmaz. Muhtar, İmam, köyün ileri gelenleri, beyle işbirliği içinde gidişata sessiz kalırlar. Hepsi kendi çıkarlarının peşindedir. Yiyecek bulamayan köylü, aynı zamanda vergilerin altında inim inim inlerken, köyün delikanlısı Merdan ile arkadaşları, Bey’e başkaldırıp sömürü ve zulüm düzenini yıkmak ister...

İNSAN OLMANIN ONURU

Hurafenin, baskının, yoksulluğun ve geleneğin kör kıskacında, Merdan ile sevdiği Nazlı’nın direnişi ve insan olmanın onurlu hikayesidir bu aynı zamanda;

“... Bazen insan farkına varmadan komonistlik yapar. Söz gelimi, yoksulluğu ağzına alıp dertlendin mi, onun var, benim yok dedin mi ossaat komonist olursun! Çünkü Allah herkesin kısmetini ayrı vermiştir. Beş parmağın beşi de bir mi? Ot yakmak, bent yıkmak, kışlak basarak hayvanı kurşunlamak hem komonistlik hem anarşikliktir. O işleri yapan komşularımız bilmeden yapmışlardır. Köyümüzde kuraklık var. Perişan olduğumuz doğru. Ancak şikâyetçi oldun mu, elin malına göz diktin mi günaha girdin, hak yolundan çıktın demektir. Yahu düşünsene, kim verdi kuraklığı? Çok şükür köyümüzde komonist öğretmen olmadığından komonistlik de çıkmamıştır.” 

* * * * * * * * * * * * * *

KAYNAK: aydinlik.com.tr

https://www.aydinlik.com.tr/haber/kocero-dursun-akcam-dag-safagi-rengindeydi-yuzu-268321

ZAMAN TÜNELİNDEN NOSTALJİK KÖY ENSTİTÜSÜ GÖRSELLERİ - 1

"Her devrimci kurum gibi Köy Enstitülerini de dışarıdan ve içeriden yıkanlar oldu. Dışarıdan yıkanlar, bilerek bilmeyerek, paranın uşaklarıydı; içeriden yıkanlar, bilerek bilmeyerek, paranın uşaklarının uşakları oldular."(Sabahattin Eyupoğlu-Köy Enstitüleri Üzerine/Cumhuriyet Kültür Yayınları).

“Köy Enstitülerini halk adına aydınlar kurdu, halk adına yine aydınlar yıktı. Halk, Köy Enstitülerini istiyordu da aydınlar onun için kurdu demek gerçeğe ne kadar aykırıysa, halk istemiyordu da aydınlar onun için yıktı demek de o kadar aykırıdır. Ama kuranlar mı gerçekten halktan yanaydılar, yıkanlar mı? Bu sorunun karşılığını vermek biz enstitülülere düşmez; ama merak edenlere şöyle bir yol gösterebiliriz: Baksınlar, kuranlar mı, yıkanlar mı daha çok çıkar peşindeydiler, kuranların kişisel kazancı ne oldu, yıkanlarınki ne?” ( Sabahattin Eyuboğlu – Köy Enstitüleri Üzerine / Cumhuriyet Gazetesi Aydınlanma Kitapları).

Yıl 1934, ATATÜRK'ün Milli Eğitim Bakanı Abidin Özmen anlatıyor...

Yıl 1934, o dönem Milli Eğitim Bakanlığı Ulus ’tadır. Bakan ise Niğdeli Abidin Özmen ‘dir. 

Bakan, makamında çalışmaktadır, kapı çalınır. Bakanın gür sesi “giriniz” , Atatürk’ün yaverlerinden biri, yanında iki çocukla makama girerler. Hoşbeşten sonra yaver bey, Bakan Abidin Özmen ‘e bir zarf uzatır. Konuklara yer gösterir ve zarfı açar. 

Atatürk ‘ten gelen bir mektuptur bu: 

“ Bay Abidin Özmen, Milli Eğitim Bakanı ... “ 

Abidin Özmen zarfı özenle açar ve mektubu dikkatle okur: 

“ Yaver Bey’le, size iki fakir ve kimsesiz çocuk gönderiyorum. Bu çocukları, uygun göreceğiniz bir liseye (parasız yatılı olarak) kaydını yaptırıp...” 

Bu Atatürk’ün bir emridir. Kesinlikle yerine getirilecektir. Bakan Abidin Özmen, Orta öğretim Genel Müdürü‘nü çağırtır ve şu direktifi verir: 

“Yaver Bey’in yanındaki bu iki çocuğun evraklarını alınız ve bu çocukları H.P. Lisesi’ne paralı yatılı olarak kaydını yaptırıp, her ikisi için de üçer yıllık paralı yatılı makbuzlarının ‘veli ve ödeyen hanesine Atatürk’ün ismini yazdırarak ‘ bana getiriniz” der.

Bakanın emri yerine getirilmiştir. Abidin Özmen de kısa bir mektup yazarak, Yaver Bey’le Atatürk ‘e yollar. 

Mektubun içeriği şöyle: 

“Muhterem Atatürk, Yaver Bey’le göndermiş olduğunuz iki çocuk hakkındaki  emirlerinizi aldım. Ancak arkasında Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve Cumhurbaşkanı Atatürk gibi birisinin bulunduğu için; bu iki çocuğu fakir ve kimsesiz olarak kabul etmeme, hem yasalarımız, hem de mantığımız izin vermedi. Bu nedenle her iki çocuğun da emirleriniz gereği  H.P. Lisesi’ne paralı yatılı olarak kayıtlarını yaptırdım. Çocukların üçer yıllık okul taksitlerine ait makbuzları ekte takdim...” .

Atatürk bu mektup üzerine, devrin Başbakanı İsmet İnönü’ye telefon ederek: 

“Bak “ demiş, “Senin Milli Eğitim Bakanın bana ne yaptı” diyerek olayı anlatmış. 

İnönü, Bakanı adına özür diler. 

Atatürk: “Yok” der, “Özür dileme. Çok memnun oldum. Keşke her devlet adamı bu medeni cesarete sahip olabilse ve gösterebilse...”

* * * * * * * * * * * * 

"Hacı Angı – Eğitimci – 

9 Ocak 2002 – Cumhuriyet"

ATATÜRK'ün Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati Bey Anlatıyor...

İlerde Milli Eğitim Bakanı olan 

M. Necati bey anlatıyor:

"Uzun yollarda kesintisiz süren bir akışla savaş alanlarına inen mübarek kağnı kafilelerine her zaman rast gelirdim. Görüntü hiç değişmezdi. Zayıf öküzlerin çektikleri cephane yüklü arabalar ve bunların başlarında yanık yüzlü, çıplak ayaklı kadınlar, ihtiyarlar hatta çocuklar. Çok defa yolun kenarına çekilir, onların geçişini gözlerim yaşararak seyreder, kağnıların gıcırtılarını ilahi bir musiki gibi dinlerdim.

Karlı bir gün Çerkeş önlerinde kağnılarla cephane taşıyan bir kadın kafilesine rast gelmiştik.
Kafileye yaklaştık ve selamlaştık. Biz soğuktan yamçılar altında bile titrerken, tek yorganını arabaya örten bir ninenin çıplak ayaklarla karları çiğnediğini görünce içimden bir merhamet sızladı. Yorganını, arkasına sardığı peştamalın içinde ara sıra hıçkıran bir çocuğun üzerine değil de, niçin arabanın üzerine serdiğini sormak gereği duydum.
Sorumu garip bir tarzda karşıladı. Anlaşılan bu durumu konuşmaya değer bulmuyordu. Cevap beklediğimi anlayınca kutsal bir şeye yaklaşır gibi kağnıya yaklaştı yorganı aralayarak altındaki mermileri gösterdi :

“Kar serpiliyor oğlum, millet malıdır, yazık, nem kapmasın.”

Uçlarından çekerek yorganı mermilere sıkı sıkıya sardı. Az önceki merhametimden utandım”

* * * * * * * * * *

Dipnot: Atatürk'ün solundaki M. Necati - O-Tarih Tarih / Tarih Tarih

ÇİLEKEŞ TONGUÇ !... / Hasan Ali Yücel

ÇİLEKEŞ TONGUÇ! / Hasan Ali Yücel

Aşağıda ki kısa metin, İsmail Hakkı Tonguç'un 1960 yılında ölümünden sonra, Hasan Ali Yücel'in onun arkasından yazdığı yazının giriş bölümüdür...

Bu satırları göz yaşlarımla yazıyorum.

Kırk yıllık dostum ve uzun yıllar çalışma arkadaşım İsmail Hakkı'yı Cebeci'nin susmuşlar diyarına bırakıp döndüğüm şu anda, mezarının başında yüreğimden gelenleri dökerek konuştuğum gibi, derin bir acı içinde kalemimi kalbimden taşan duyguların akışına bırakıyorum.

Hayatının son dört yılını uzun bir çile haline sokmuş, haksızlıklar; arkası kesilmez tecavüzler; sanki ondan önce geçirdiği ömür günahlarla dolu imiş gibi insafsızca uğratıldığı suçlamalar, birer birer kelimeleşip önüme dökülüyor. Bunlar; onun şikayet nedir bilmeyen sağlam ruhunun, yaşarken bizden sakladığı ıstırap damlalarıdır. Üstünden ve altından uğradığı vefasızlıklara karşı sarsılmadan gösterdiği sabır, Tonguç'un ne kuvvetli bir adam olduğunun delilidir...

Kaynak: “KÖY ENSTİTÜLÜLERİN ÇOCUKLARI” FACEBOOK” GRUBU / PAYLAŞIM: Köy Enstitüleri ve Eğitim 

 

“ZİRAAT / KÖY ENSTİTÜLERİ” MARŞI - Güfte: B. Kemal Çağlar, Bestesi: A. Adnan Saygun

Güftesi B. Kemal çağlar tarafından yazılan ve bestesi A. Adnan Saygun tarafından yapılan bu marş, önce 'ZİRAAT MARŞI' olarak düzenlenmiş daha sonra bütün köy enstitülerinin ortak marşı olmuştur.

KÖY ENSTİTÜLERİ MARŞI

Sürer, eker, biçeriz güvenip ötesine.

Milletin her kazancı, milletin kesesine.

Toplandık baş çiftçinin Atatürk'ün sesine

Toprakla savaş için ziraat cephesine.

Biz ulusal varlığın temeliyiz, köküyüz.

Biz yurdun öz sahibi, efendisi, köylüyüz.

 

İnsanı insan eden, ilkin bu soy, bu toprak

En yeni aletlerle, en içten çalışarak,

Türk için, yine yakın dünyaya örnek olmak,

Kafa dinç, el nasırlı, gönül rahat, alın ak.

Biz ulusal varlığın temeliyiz, köküyüz.

Biz yurdun öz sahibi, efendisi, köylüyüz.

Kuracağız öz yurtta dirliği, düzenliği.

Yıkıyor engelleri ulus egemenliği.

Görsün köyler bolluğu, rahatlığı, şenliği.

Bizimdir o yenilmek bilmeyen Türk benliği

 Biz ulusal varlığın temeliyiz, köküyüz.

Biz yurdun öz sahibi, efendisi, köylüyüz.

"Her devrimci kurum gibi Köy Enstitülerini de dışarıdan ve içeriden yıkanlar oldu. Dışarıdan yıkanlar, bilerek bilmeyerek, paranın uşaklarıydı; içeriden yıkanlar, bilerek bilmeyerek, paranın uşaklarının uşakları oldular."(Sabahattin Eyupoğlu-Köy Enstitüleri Üzerine/Cumhuriyet Kültür Yayınları).